Aqrar sahədə qi̇ymət pari̇tetli̇yi̇ni̇n i̇stehsalçilarin gəli̇ləri̇nə təsi̇ri̇

Xülasə

Kənd təsərrüfatına dövlət dəstəyinin verilməsi, o cümlədən bu sahənin subsidiyalaşdırılması praktikası hazırda qlobal kənd təsərrüfatı sisteminin həlledici elementinə çevrilib. Bu məqalədə kənd təsərrüfatına dövlət dəstəyi məsələsinin nəzəri aspektləri öyrənilmiş və bu sahədə beynəlxalq təcrübə təhlil edilmişdir. Azərbaycanda aqrar sahə üzrə dövlət dəstəyi tədbirləri, xüsusilə də birbaşa subsidiyalar sistemli şəkildə təhlil olunaraq bu dəstəyin effektivliyi müxtəlif indikatorlar əsasında qiymətləndirilmişdir.

Aqrar istehsalşıların özlərinə lazım olan istehsal vasitələrini, bir qayda olaraq, inhisarlaşmış bazarlardan əldə edirlər. Fermerlər, həmçinin, istehsal etdikləri məhsulları emal müəssisələrinə satarkən də inhisar mövqeyində olan təsərrüfat subyektləri ilə üzləşməli olurlar. Bununla əlaqədar, kənd təsərrüfatının sahələrarası mübadiləsində ekvivalentlik prinsipinin pozulması halları geni. Yayılmışdır. Bu, oz əksini kənd təsərrüfatının qeyd edilən əlaqələrində qiymət disparitetliyində tapır.

Qiymət dispariteti - kənd təsərrüfatı məhsullarının və kənd təsərrüfatı üçün istehsal vasitələri istehsal edən sənayenin, habelə aqrar sahəyə istehsal-texniki xidmət göstərən sahələrin (eləcə də iqtisadiyyatı digər sahələrinin) qiymət səviyyələri arasında nisbətinin pozulmasıdır.

Qiymətlər arasındakı uyğunsuzluğun əsas səbəbi kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçıları ilə istehsal vasitələrinin istehsalşıları, həmçinin emal müəssisələri arasındakı mübadilədə ekvilalentliyə əməl olunmamasıdır.

Kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətləri ilə onların istehsalına sərf olunan sənaye məhsullarının (istehsal vasitəsləri, aqroservis xidmətləri və s.) qiymətləri arasında tarazlığın pozulması - diparitetin yaranması əsasən aşağıdakı problemlərə səbəb olur:

• Kənd təsərrüfatı sektorunda rentabellik azalır, torpaqların əsas hissəsi istifadəsiz qalır və sektorun cəlbediciliyi azalır;
• Ehtiyatların səmərəli bölüşdürülməsində qeyri-müəyyənlik yaranır;
• Dalğalanmalar məhsul istehsalının və fermerlərin gəlirlərinin azalmasına səbəb olur;
• Ticarət münasibətlərində balansın pozulmasına şərait yaradır;
• Aqrar sektorda maliyyə problemləri yaranmağa başlayır, üstünlüklər və mənfəətlilik əsasən kiçik təsərrüfatlardan böyük təsərrüfatlara yönəlir və s. [6].

Kənd təsərrüfatında geniş təkrar istehsal prosesi xüsusilə dinamik xarakter daşıyır. Təbii ki, bu zaman iqtisadiyyatın digər sahələri ilə kənd təsərrüfatı arasında əmək haqqı sahəsində paritetliyin vəziyyətinin öyrənilməsi, eləcə də, rentabellik normasında paritetliyin müəyyənləşdirilməsi, amortizasiya normasındakı fərqli xüsusiyyətlərin aradan qaldırılması məhz qiymət disparitetinin zəiflədilməsində əhəmiyyətli rol oynaya bilər [4]. Aparılan araşdırmalar da göstərir ki, kənd təsərrüfatı əmtəə istehsalçılarının mürəkkəb maliyyə vəziyyəti, eləcə də, sənaye məhsullarının yüksək qiymətləri əmtəə istehsalçılarının həmin məhsulların alışından imtina etməsinə gətirib çıxarır [3].

Məqalədə Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Aqrar Tədqiqatlar Mərkəzinin Fermer Təsərrüfatları Məlumatlarının Monitoring Sistemi (FTMS) çərçivəsində hər il 2500-3000 fermer arasında keçirilən sorğular nəticəsində yaradılmış məlumat bazası əsasında kənd təsərrüfatında istehsal olunan əsas məhsul növləri üzrə paritetlik göstəricilərinin təhlil edilməsi və müvafiq dəyərləndirmələr aparılması məqsədi qarşıya qoyulmuşdur.

Disparitetin qiymətləndirilməsi metodları.

İqtisadi ədəbiyyatlarda qiymət və gəlir disparitetinin qiymətləndirilməsinə dair müxtəlif metodiki yanaşmalar təklif edilir. Onlardan hər birinin özünəmüvafiq üstünlükləri və çatışmazlıqları mövcuddur. Onlardan bəziləri mikroiqtisadi səviyyədə qiymət disparitetini əks etdirməklə gəlir dispariteti probleminin makroiqtisadi səviyyədə öyrənilməsinə imkan vermir. Buna misal olaraq kənd təsərrüfatı məhsulunun satışından gəlir hesabına maddi-texniki resursların alınmasının qiymətləndirilməsi metodunu göstərmək olar.

Qiymət disparitetinin müəyyən olunması ilə birbaşa bağlı olmayan digər metodlar isə qiymət disporitetinin nəticəsində gəlirlərdəki disproporsiyaları qiymətləndirir. Belə metodlar, eləcə də qiymət disporitetinin kənd təsərrüfatına vurduğu zərərin həcmini də müəyyən etməyə imkan verir.

Aşağıda mümkün metodiki yanaşmaların ümumi xarakteristikası verilmişdir.

Sahələr arası qiymət paritetliyinin qiymətləndirilməsi metodları.

- Kənd təsərrüfatı məhsulunun qiymət indekslərinin dinamikası ilə kənd təsərrüfatında istifadə edilən maddi-texniki resursların qiymət indeksləri dinamikasının müqayisəsi.

Qeyd edilən göstərici ilk dəfə XX əsrin birinci rübündən etibarən Amerika statistikasında istifadə olunub və dünya təcrübəsində klassik qiymət pariteti indeksi kimi tətbiq olunmağa başlayıb. Bu yanaşma geniş istifadə olunan metodiki tətbiqdir. Ondan həm makro, həm də mikro səviyyədə istifadə edilir. Lakin mikrosəviyyədə satış axınlarını satınalma müəssisələri və əhali üzrə ayrı-ayrılıqda araşdırdıqda bu metod daha əyanidir. Bu zaman şəxsi təsərrüfatlardan alınan məhsulların qiymətlərində vasitəçilər tərəfindən yaradılan artımın yaratdığı kənarlaşmalar aradan qaldırılır. Ona görə də makrosəviyyədə onun tətbiqi kənd təsərrüfatı müəssisələrində mütəşəkkil sektor üzrə aparılır. İstehlakçı bazarı yaradılan (əlavə) dəyərin bölüşdürülməsi və yenidən bölüşdürülməsi mexanizmi kimi özünəmüvafiq xüsusiyyətlərə malikdir. Bunlar aşağıdakılardır.

- Kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymət artımı nəticəsində əldə olunan əlavə gəlirlə kənd təsərrüfatının artan xərcləri (kənd təsərrüfatında istifadə olunan sənaye məhsulları və xidmətlər) arasındakı fərqin müqayisəsi.

Əgər klassik paritet indeksinin hesablanması qiymət artımı templərinin müqayisəsinə əsaslanırdısa, bu yanaşma qiymət dəyişmələri zamanı gəlir və xərclərin mütləq fərqində yaranan dispariteti müəyyən edir. O konkret kənd təsərrüfatı məhsullarının növləri üzrə qiymət disparitetinin səviyyəsinin müəyyən olunmasında daha əlverişlidir.

Bu metod 1992–ci ildən etibarən Rusiya Federasiyasi və əksər MDB ölkələrinin dövlət statistika orqanları tərəfindən kənd təsərrüfatı ilə sənaye arasında dəyər disproporsiyasının müəyyən olunmasında geniş istifadə olunur. Lakin, makroiqtisadi səviyyədə kənd təsərrüfatı müəssisələrinin və fərdi təsərrüfatların gəlirlərinin uyğunsuzluğu səbəbindən bu yanaşma o qədər də düzgün deyil. Şəxsi təsərrüfatlar üçün istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının əsas hissəsinin qeyri-rəsmi vasitəçilərlə satılması xarakterikdir. Buna görə, kənd təsərrüfatı məhsullarının son istehlak qiymətləri ilə satışından əldə olunan gəlirin tərkibinə vasitəçilər tərəfindən mənimsənilən gəlir də daxildir.

- Kənd təsərrüfatı məhsulu vahidinə düşən müəyyən növ maddi-texniki resursların alınması həcmi üzrə disparitetin qiymətləndirilməsi.

Bu metod ayrı-ayrı vaxtlarda müəyyən bir kənd təsərrüfatı məhsulu vahidinin satılması nəticəsində əldə edilə bilən müəyyən növ maddi-texniki resursların sayındakı dəyişikliklərin müqayisə edilməsinə əsaslanır. Görünən primitivliyə baxmayaraq, bu üsul satılan məhsulların qiymətindəki dəyişikliklər nəticəsində kənd təsərrüfatı istehsalçılarının gəlirlərinin alıcılıq qabiliyyətindəki dəyişikliyi əyani şəkildə göstərməyə imkan verir.

Kənd təsərrüfatı məhsulları ilə maddi-texniki ehtiyatların və kənar təşkilatlar tərəfindən kənd təsərrüfatına göstərilən xidmətlərin qiymət paritetliyinin dəyərləndirilməsi göstəricisi kimi qiymət pariteti indeksindən istifadə edilir.

Qiymət pariteti indeksi kənd təsərrüfatı məhsulların satış qiymətləri indeksinin kənd təsərrüfatının aldığı mal və xidmətlərin qiymət indekslərinə nisbəti kimi hesablanır. Bu indeks xüsusi (kənd təsərrüfatı məhsullarının konkret növləri üzrə) və ümumi (sahələr üzrə bütövlükdə) ola bilər. Maddi-texniki resursların qiymət artımının həcmi bitkiçilikdə və eləcə də heyvandarlıqda ümumi material xərclərinin həcmindəki xüsusi çəkisinə görə müəyyən olunur [2].

Kənd təsərrüfatı məhsulları və sənaye istehsalı qiymətlərinin dinamikasını təhlilinə imkan verən əsas göstərici qiymət pariteti indeksidir (İqp). Bu kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymət indeksinin sənaye mənşəli məhsulların orta qiymət indeksinə nisbətidir:

İqp = İk/t / İs ⨯ 100%

Burada:

İ_qp - qiymət pariteti indeksi;

İ_k/t - kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymət indeksi;

İ_s - kənd təsərrüfatı üçün istehsal olunan sənaye məhsullarının orta qiymət indeksi.

Kənd təsərrüfatı istehsalçılarının qiymətəmələgəlmə sahəsindəki maraqları yalnız öz məhsullarını satmaqla bitmir. Onlar üçün eləcə də əldə etdikləri istehsal vasitələrinin qiymətləri də çox vacibdir. Bu qiymətlərdən onların mütləq xərclərinin həcmi, onun gəlirlərlə arasındakı nisbət fərqi və eləcə də təsərrüfat fəaliyyətinin rentabellik səviyyəsi asılıdır.

Qiymət paritetinin pozulması sahədən resursların çıxmasına səbəb olur. İqtisadi böhran dövründə, kənd təsərrüfatı mallarının qiymətləri aşağı düşdükdə, kənd təsərrüfatı ilə digər sahələr arasındakı gəlir fərqi genişlənir. Buna görə kənd təsərrüfatı dövlət dəstəyinə ehtiyac duyur. Qiymət dispariteti kənd təsərrüfatı məhsullarının maya dəyəri və satış qiymətləri göstəricilərinin dinamikasına ciddi təsir göstərir [5].

2.1. Tədqiqatın məlumat bazası

Azərbaycanda kənd təsərrüfatı məhsullarının və istifadə olunan istehsal vasitələrinin qiymət indekslərinin müqayisəli təhlili Fermer Təsərrüfatları Məlumatlarının Monitorinq Sistemi (FTMMS) məlumatları əsasında aparılmışdır. MDB məkanında ilk dəfə Azərbaycanda yaradılan və tətbiq olunan FTMMS Avropa Birliyinin təcrübəsinə əsaslanır. Belə ki, Avropa Birliyi səviyyəsində tətbiq olunan Fermer Təsərrüfatlarının Uçot Məlumatları Şəbəkəsi (Farm Accountancy Data Network, FADN) Avropa Birliyinin Vahid Aqrar Siyasəti (Common Agricultural Policy) üçün mühüm informasiya bazası olmaqla, bu sahəyə dair qərarların qəbulu prosesi ilə bağlı zəruri idarəetmə alətlərindən biri kimi çıxış edir [1].

FTMS-in məqsədi kənd təsərrüfatı sahəsində fəaliyyət göstərən istehsalçılara dair məlumatların sistemli şəkildə və vahid formatda toplamaqla istehsalçıların fəaliyyətinin və kənd təsərrüfatı istehsalının iqtisadi səmərəliliyini qiymətləndirməkdən və aqrar siyasətin nəticələrini təhlil etməkdən ibarədir. Aparılmış sorğuların nəticələri müxtəlif məhsullar üzrə maya dəyəri və satış qiyməti kimi iqtisadi kateqoriyalar üzrə təhlillər aparmağa imkan verir. Həmçinin, FTMMS fermer təsərrüfatları ilə bağlı qərarlar qəbul edilməsi üçün etibarlı məlumat mənbəyi kimi çıxış edir [7].

Azərbaycanda FTMMS-in qurulmasına formal olaraq 2005-ci ildə BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) layihəsi çərçivəsində başlanılıb. Bu layihə çərçivəsində müvafiq metodologiya hazırlanıb, bir neçə rayonda pilot sorğular keçirilib.

FTMMS çərçivəsində bütün ölkə üzrə (Naxçıvan MR istisna olmaqla) tam əhatəli şəlkildə məlumatların toplanması isə 2015-ci ildən başlayaraq təmin olunub.

FTMMS çərçivəsində fermerləri sorğuya cəlb etmək üçün təsərrüfatların müəyyən edilməsi məqsədilə aparılan seçmə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin subsidiya bazasına əsaslanır. FTMMS çərçivəsində təbəqəli təsadüfi nümunə seçmə metodunun tətbiqi ilə nümunə formalaşdırılır və sorğular bu nümunə üzrə aparılır. FTMMS üzrə məlumatların toplanması üçün sorğular həm müxtəlif ölçülü əkin sahələrinin, həm də ayrı-ayrı kənd təsərrüfatı bitkilərinin təmsilçiliyi baxımından hər il bütün qruplardan olan 2500-3000 təsərrüfat arasında aparılır.

Hazırda Aqrar Tədqiqatlar Mərkəzində 2014-2018-ci illər üzrə FTMMS göstəricilərini əhatə edən məlumat bazası formalaşdırılmışdır.

2.2. Tədqiqatın nəticələri

Ölkədə istehsal olunan əsas kənd təsərrüfatı məhsullarının sahədən (istehsalçı) satış qiyməti indeksinin istehsal vasitələri üzrə qiymət indeksinə nisbətinə dair hesablamalar aşağıda verilmişdir (Cədvəl 1).

Mənbə: FTMMS məlumatları əsasında hesablanmışdır

Cədvəl 1-nin məlumatlarından görünür ki, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçı qiymətləri üzrə indeksin həmin məhsulların istehsalına çəkilən xərclər üzrə indeksə nisbəti son illərdə müxtəlif qiymətlər almaqla, əsasən 100 dən böyük olmuşdur. Bu da istehsalçı qiymətlərin artımının xərclərin qiymətlərinin artımdan daha böyük olduğunu göstərir. Qiymətlərin artımının xərclərin artımından böyük olduğu hallarda kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı ilə sənaye məhsulları istehsalı sahəsində qiymət pariteti, əks halda isə qiymət dispariteti yaranır.

Əsas kənd təsərrüfatı məhsullarının xərclərin stabil qalmasında dövlətin aqrar sahəyə dəstək mexanizmləri təsiri yüksək qiymətləndirilir. Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı üzrə xərclərin azaldılmasında aqrar sahəyə ayrılan subsidiyaların təsirini xərc maddələri üzrə qiymət indeksinin hazır məhsulların satışı üzrə qiymət indeksinə nisbətinin dəyişməsi ilə müəyyən etmək mümkündur. Cədvəl 1-in məlumatlarından görünür ki, devalivasiyanın baş verdiyi 2015-ci ildə əksər kənd təsərrüfatı məhsulları bazarında disparitet müşahidə edilib. Lakin sonrakı illərdə, aqrar sahəyə dövlətin dəstək tədbirləri nəticəsində istehsalçılar baxımından daha əlverişli şərait formalaşıb.

Belə ki, kənd təsərrüfatı texnikasının dəyərinin 40%-nin büdcə hesabına ödənilməklə güzəştli satışı bir tərəfdən fermerlərin texnika ilə təminat bazasını gücləndirməklə yanaşı, digər tərəfdən bu texnikalar vasitəsilə göstərilən xidmətlər üzrə haqqların da təqribən 25-30% aşağı olmasına səbəb olub. Həmçinin kənd təsərrüfatı texnikasının dəyərinin subsidiya hesabına azaldılması amortizasiya xərclərini də azaldır ki, bunun hesabına aqroservis xidmətləri göstərən sahibkarlar daha aşağı xidmət tarifləri ilə xidmət göstərə bilirlər. Gübrə və pestisidlərin dəyərinin 70%-li güzətlə fermerlərə satılması da istehsalçılarının xərclərinin artmasının qarşısını alıb. İstehsal vasitələrinin güzətli satışı ilə bərabər, yanacaq və motor yağlarına görə, buğda və çəltik əkinlərinə görə, pambıq, tütün və şəkər çuğunduru istehsalına görə də dövlət birbaşa subsidiyalar formasında aqrar sektora dəstək tədbirləri həyata keçirir. Dövlətin bu dəstək tədbirləri nəticə etibarı ilə, aqrar sektorun devalivasiyanın mənfi təsirlərinə məruz qalmasının qarşısını almaqla yanaşı, istehsalçılar baxımından əlverişli şəraitin yaranmasına və istehsalçıların biznes aktivliyinin son illər daha da artmasına səbəb olub.

Göründüyü kimi, xüsusilə də devalivasiyasından sonrakı dövrdə əksər məhsulların qiymətləri istehsalçılar üçün əlverişli olmuşdur. Lakin son 2 ilin qiymət pariteti göstəricini müqayisə etdikdə görünür ki, 2017-ci il istehsalçılar baxımından daha əlverişli olub. 2018-ci ildə demək olar ki, bütün məhsullar üzrə qiymət pariteti göstəricisinin səviyyəsi 2017-ci ildən aşağı olub. Kartof sektorunda isə disparitet yaranıb. Xərc maddələri üzrə apardığımız təhlillərdən aydın olur ki, bunun əsas səbəbi istehsal xərclərinin, xüsusilə iş və xidmətlərin dəyərinin 2018-ci ildə daha yüksək olması ilə izah edilir.

Aparılan təhlillər göstərir ki, istehsalçı satış qiymətləri indeksi ilə istehsal vasitələrinin qiymət indeksi arasındakı nisbət əsasən fermerlərin xeyrinə olub ki, nəticə etibarilə əsas kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı mənfəətlə yekunlaşıb (Cədvəl 2).

Cədvəl 2. Bəzi kənd təsərrüfatı məhsullarının satış qiyməti və maya dəyərinin nisbəti

		2015	2016	2017	2018
Buğda	Maya dəyəri, ton/AZN	98.9	98.5	113.5	113.3
Buğda	Satış qiyməti, ton/AZN	221.0	252.7	277.7	283.7
Buğda	Qiymət/maya dəyəri, %	223.5	256.5	244.6	250.5
Arpa	Maya dəyəri, ton/AZN	124.9	103.6	132.9	138.3
Arpa	Satış qiyməti, ton/AZN	208.6	210.7	274.7	277.5
Arpa	Qiymət/maya dəyəri, %	167.0	203.3	206.7	200.6
Qarğıdalı	Maya dəyəri, ton/AZN	66.1	70.1	76.5	128.5
Qarğıdalı	Satış qiyməti, ton/AZN	255.9	310.6	308.7	363.5
Qarğıdalı	Qiymət/maya dəyəri, %	387.1	443.0	403.6	282.9
Tütün	Maya dəyəri, ton/AZN	307.4	498.3	716.3	928.3
Tütün	Satış qiyməti, ton/AZN	1240.4	1460.7	1503.8	1579.2
Tütün	Qiymət/maya dəyəri, %	403.5	293.2	209.9	170.1
Pomidor	Maya dəyəri, ton/AZN	-	92.6	93.8	120.2
Pomidor	Satış qiyməti, ton/AZN	-	344.8	394.7	380.8
Pomidor	Qiymət/maya dəyəri, %	-	372.3	420.7	316.8
Soğan	Maya dəyəri, ton/AZN	-	48.5	72.4	64.7
Soğan	Satış qiyməti, ton/AZN	-	159.3	221.9	181.2
Soğan	Qiymət/maya dəyəri, %	-	190.9	129.6	185.9
Kartof	Maya dəyəri, ton/AZN	145.0	150.9	156.7	154.2
Kartof	Satış qiyməti, ton/AZN	342.2	399.1	395.9	280.8
Kartof	Qiymət/maya dəyəri, %	236.0	264.6	252.7	182.2
Yonca	Maya dəyəri, ton/AZN	-	36.2	45.2	42.4
Yonca	Satış qiyməti, ton/AZN	-	106.6	147.0	130.7
Yonca	Qiymət/maya dəyəri, %	-	294.4	325.5	308.3
Pambıq	Maya dəyəri, ton/AZN	189.8	293.1	295.8	332.1
Pambıq	Satış qiyməti, ton/AZN	421.3	491.1	537.0	562.5
Pambıq	Qiymət/maya dəyəri, %	221.9	167.5	181.5	169.4

Buğda, arpa, qarğıdalı, pambıq və tütünün gəlir-xərc göstəricilərinə nəzər salsaq görərik ki, xərclərin artım dinamikası ilə bərabər qiymətlərin də artımı müşahidə edilib. Buna uyğun olaraq da hətta eyni məhsuldarlıq səviyyəsində belə, qiymətlərin artımı ilə təsərrüfatlar qazanc əldə ediblər. Kartof, soğan, pomidor və yoncanın qiymətlərində isə müəyyən qədər dalğalanmalar müşahidə edilir. Pomidor, soğan və yoncanın 2015-2018-ci illər ərzində ən yüksək satış qiyməti 2017-ci ildə müşahidə edilib. Kartofun istehsalçı qiymətləri isə 2016-cı ildə daha yüksək olub. Lakin qiymətlərdə və xərclərdə kəskin şəkildə qalxıb-enmələr müşahidə edilmir. Buğda sektorunda satış qiymətlərinin artımının maya dəyərindəki artımı üstələməsi nəticəsində 2018-ci ildə buğdanın mənfəətliliyi daha çox olub. Soğanın istehsalçı qiymətləri 2018-ci ildə əvvəlki ilə nisbətən aşağı olsa da, məhsuldarlığın artımı ilə maya dəyərində də azalma müşahidə edilib. Nəticədə 2018-ci ildə soğan sektorunda da mənfətlilik səviyyəsi artmışdır.

Nəticə

Hazırkı şəraitdə Azərbaycanda kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçı qiymətləri və xərclər indekslərinin dinamikası aqrar istehsalçılar üçün əlverişli formalaşıb. Son dövrlərdə aqrar sahədə istehsalçı qiymətlərinin artımı istehsal vasitələri və istehsal-texniki xidmətlərdən istifadə ilə bağlı xərclərin artımını ümumən qabaqlamışdır. Belə vəziyyət dövlətin aqrar sektora verdiyi birbaşa və dolayı subsidiyaların təsiri nəticəsində yaranmışdır. Bununla əlaqədar, növbəti illərdə də aqrar sektorda istehsalçıların mənafeyi və ümumilikdə kənd təsərrüfatı sektorunda biznes aktivliyinin artırılması baxımından dövlət dəstəyi tədbirlərinin davam etdirilməsi məqsədəuyğundur.

İstehsalçı qiymətləri və istehsal vasitələri və xidmətlər üzrə xərclərin indeksləri arasında nisbət kimi müəyyən edilən paritetlik göstəricisinin dinamikasında taxılçılıq və pambıqçılıq üzrə davamlılıq və nisbətən yüksək dayanıqlılıq müşahidə olunmuşdur. Bu da həmin sahələrin məhsullarının maya dəyərində subsidiyaların daha çox paya malik olması ilə izah edilə bilər. Eyni zamanda, digər bitkiçilik məhsulları, o cümlədən tərəvəz və kartof üzrə paritetlik göstəricisinin davamlı hala gətirilməsində 2020-ci ildən tətbiqinə başlanılan yeni subsidiyalaşdırma qaydası müsbət rol oynayacaqdır. Qeyd edək ki, subsidiya qaydalarında dəyişikliklərə əsasən 2020-ci ildən etibarən sektorlar üzrə müxtəlif əmsallar müəyyən edilmişdir. Bu da subsidiyaların fərqləndirilməsi yolu ilə, dövlət dəstəyinin sektorlara təsirinin daha səmərəli olmasına şərait yaradacaqdır.

Ədəbiyyat siyahısı

1. F. Fikrətzadə, X. Məcidova. “Fermer təsərrüfatları məlumatlarının monitorinq sisteminin kənd təsərrüfatı sahəsi üzrə informasiya təminatında rolu: Avropa təcrübəsinin Azərbaycanda tətbiqi”, “Statistika xəbərləri, № 3/2016”. ^[return]
2. Абдиев М.Ж. Регулирование ценового механизма в аграрном секторе экономики // Теоретическая и прикладная экономика. Москва-2018, №4, стр. 90-97. ^[return]
3. Арыкбаев Р.К. Государственное регулирование цен в условиях рыноч¬ной трансформации экономики. Астрахань: ИПК «Волга», 2001 ^[return]
4. Борхунов Н.А., Авдеев М.В. Ценовой паритет в АПК России и государств-членов ЕАЭС. // АПК: Экономика, управление. Москва, 2018, стр. 60-68. ^[return]
5. Самаруха В.И., Тяпкина М.Ф. Ценовые диспропорции, возникающие на сельскохозяйственную и промышленную продукцию. // Baikal Research Journal, Иркутск, 2019, стр. 10. ^[return]
6. Hina Ali. Parity Pricing as an Approach to Price Support Programme in Agriculture Sector of Pakistan: Policy Analysis //European Online Journal of Natural and Social Sciences 2019, pg. 1. ^[return]
7. R. Huseyn, N. Shalbuzov. Application of the Hungarian FADN Practis in Azerbaijan: Results and Prospects // The Journal of Academic Social Science Studies 2014, pg 45. ^[return]